PV: Các bạn thân mến, hôm nay chúng ta s�?trao đổi v�?ch�?đ�?Người học và Phương pháp học Ngoại ng�?

                                                Những vấn đ�?chung

PV: Trước hết chúng ta đi vào những vấn đ�?chung nhất. Nói đến các yếu t�?cấu thành lên một quy trình sư phạm, yếu t�?đầu tiên phải k�?đến đó là người học. Bởi đơn giản, nếu không có người học thì cũng không có người dạy, mà không có người học và người dạy thì cũng không th�?có lớp học, trường học, không có chương trình, giáo trình, phương pháp, phương tiện dạy học …

V�?vấn đ�?này, chúng ta s�?cùng trao đổi với PGS Nguyễn Lân Trung.

GV: Thưa PGS, yếu t�?người học s�?nằm �?đâu trong một quy trình, hay nói một cách c�?th�?hơn là trong một sơ đ�?sư phạm?

PGS: Có nhiều sơ đ�?sư phạm khác nhau, nhưng có l�?sơ đ�?ph�?biến nhất, đơn giản nhất là hình tam giác mà 3 đỉnh là các yếu t�? người học – người dạy – phương pháp.

Sơ đ�?này phản ánh mối quan h�?truyền thống giữa một bên là người “trao�?kiến thức và một bên là người “nhận�?kiến thức thông qua một “cây cầu�? đó là phương pháp; phương pháp được hiểu theo nghĩa rộng, nó bao gồm c�?cách thức dạy-học, phương tiện dạy-học và các điều kiện dạy-học khác.

PGS: Trong sơ đ�?này, hai yếu t�?người dạy và người học �?trong v�?th�?tương h�? bình đẳng, tuy nhiên yếu t�?người thày vẫn có phần được chú trọng hơn ít nhiều, trong một nhận thức “không thày đ�?mày làm nên�?! Yếu t�?phương pháp thì lại chung chung, bao gồm tất c�?không gian sư phạm: trí tu�? tinh thần, vật chất, là dung môi của mối quan h�?liên nhân Thày – Trò.

PV: Thưa PGS, bên cạnh sơ đ�?này có những sơ đ�?nào khác thường được giới nghiên cứu bàn đến?

PGS: Bên cạnh sơ đ�?tam giác này còn có một sơ đ�?tam giác khác mà đỉnh th�?ba không còn là khái niệm phương pháp nói chung mà là một yếu t�?c�?th�? cái luôn gắn kết chặt ch�?người dạy và người học, là khách th�?tạo mối quan tâm thường xuyên của c�?Thày và Trò, tạo chức năng riêng cho mỗi người: người thì muốn chuyển giao cái đó hiệu qu�?nhất, người thì muốn nhận cái đó đầy đ�?nhất, yếu t�?đó là “kiến thức�?

Mối quan h�?giữa ba yếu t�?này được hiểu như sau:

                 – Quan h�?A �?C : giảng dạy

                 – Quan h�?B �?C : học tập

                 – Quan h�?A �?B : đào tạo

PV: PGS có th�?giải thích c�?th�?hơn ý nghĩa của các mối quan h�?này?

PGS: Chúng ta quan sát sơ đ�?sau:

Trong sơ đ�?này chúng ta nhận thấy, chiều A �?C là s�?tìm kiếm một phương pháp truyền th�?tối ưu, là mối quan tâm thường xuyên của người thày đối với khối kiến thức mà thày muốn truyền th�? chiều C �?A là tác động của khối kiến thức đó lên người thày, mỗi một b�?phận kiến thức có một đặc thù riêng, đòi hỏi phải có cách tiếp cận riêng, chưa nói nó luôn phát triển, thay đổi, đòi hỏi người thày cũng phải chuyển động theo. S�?nhận thức, nắm bắt đối với khối kiến thức này rất khác nhau giữa các thày và điều đó ảnh hưởng quan trọng đến hiệu qu�?dạy-học nói chung.

Chiều B �?C là s�?tìm kiếm một phương pháp tiếp nhận tối ưu, là mối quan tâm thường xuyên của người học đối với khối kiến thức mà người học muốn tiếp th�? chiều C �?B là tác động của khối kiến thức đó lên người học, năng lực tiếp thu của người học đối với tác động này là rất khác nhau �?từng cá th�?và cũng như mối quan h�?A �?C, nó ảnh hưởng rất nhiều đến tốc đ�? s�?sâu sắc, tính hiệu qu�?của quá trình học tập.

Chiều A �?B và B �?A là quan h�?liên nhân giữa người dạy và người học. Nếu như chiều A �?B là mục tiêu của người thày muốn thực hiện một thiết ch�?là đào tạo ra một sản phẩm giáo dục với chất lượng cao nhất thì chiều B �?A là thái đ�?của người học trong thiết ch�?này, thái đ�?này tác động mạnh m�?đến người dạy bằng ý thức học tập nghiêm túc, mức đ�?hứng thú … của người học.

PGS: Bao trùm ba yếu t�?này là không gian sư phạm. Người dạy và người học là những cá th�?trong xã hội và trong xã hội nói chung mỗi người đều có các tư cách khác nhau: h�?là một thành viên trong cộng đồng, một công dân trong một quốc gia, một thành viên trong gia đình … Nhưng khi đã bước vào thiết ch�?giáo dục thì mỗi người đều có một tư cách mới và h�?phải tôn trọng tư cách đó nếu muốn tồn tại trong không gian sư phạm một cách tốt đẹp nhất: người thày có trách nhiệm và nghĩa v�?của nhà giáo dục, còn người học thì phải tôn trọng người thày của mình, giúp người thày thực hiện tốt nhất chức năng của mình.

PV: Chúng ta vừa bàn đến yếu t�?người học trong sơ đ�?chung v�?giáo dục. Khi bàn đến người học, �?đây là người học ngoại ng�? một s�?câu hỏi s�?được đặt ra:

–  Những yếu t�?nào có th�?ảnh hưởng đến người học?

–  Người học cần có những điều kiện gì?

–  Người học cần có những phẩm chất nào?

Tr�?lời thấu đáo các câu hỏi này s�?giúp chúng ta có được các tiếp cận tốt nhất, hiệu qu�?nhất trong quá trình dạy-học ngoại ng�?

Chúng ta s�?tiếp tục cuộc trao đổi với PGS Nguyễn Lân Trung.

                                       Những yếu t�?ảnh hưởng đến người học

PV: Thưa PGS, chúng ta có th�?khái quát như th�?nào v�?những yếu t�?có th�?tác động  đến người học?

PGS: Có nhiều yếu t�?có th�?tác động và ảnh hưởng đến quá trình học tập của người học. chúng ta có th�?k�?ra �?đây một s�?những yếu t�?chính sau đây.

Th�?nhất là v�?đ�?tuổi.

Người học có th�?�?các đ�?tuổi khác nhau. Trong việc học một ngoại ng�? đ�?tuổi là một yếu t�?rất quan trọng đ�?xác định phương pháp giảng dạy. Tùy theo tâm lí lứa tuổi, người ta đã xác định các phương pháp học hoàn toàn khác biệt, cho học sinh tiểu học, trung học, đại học. Yếu t�?tuổi quyết định trình đ�?nhận thức, thói quen, hứng thú, nói tóm lại là đặc tính tâm sinh lí lứa tuổi, mà qui trình giáo dục phải đặc biệt quan tâm đ�?có được hiệu qu�?giáo dục cao nhất.

Th�?hai là v�?giới tính.

Yếu t�?giới tính cũng có th�?ảnh hưởng đến quá trình dạy-học. �?đ�?tuổi thấp, yếu t�?này không có s�?quá khác biệt, nhưng càng lên cao, s�?khác biệt giới là một yếu t�?mà giáo học pháp ngoại ng�?cũng cần quan tâm tới, chẳng hạn như ch�?đ�?văn hóa, đặc điểm hứng thú, quan điểm tranh luận …

Th�?ba là v�?nguồn gốc.

Giảng dạy ngoại ng�?�?các khu vực địa dư khác nhau có những đặc điểm và điều kiện khác nhau mà quá trình dạy-học cần lưu ý đến, đó là các yếu t�?dân tộc, kinh t�? văn hóa, xã hội, là những thói quen khác biệt …, tạo nên những điểm mạnh và điểm yếu của cộng đồng mà người học đã xuất thân t�?đấy.

Th�?tư là v�?trình đ�?văn hóa.

Trình đ�?hiểu biết chung và trình đ�?văn hóa ảnh hưởng lớn đến quá trình thiết k�?bài dạy và tư liệu dạy phục v�?người học. Xuất phát t�?khởi điểm quá cao hoặc quá thấp đều tạo đ�?vênh v�?nhận thức, gây khó khăn cho quá trình tiếp thu của người học. Ví d�? nhiều yếu t�?văn hóa, văn minh nước ngoài không quá xa l�?đối với học sinh �?các thành ph�?lớn Việt Nam, nhưng lại là s�?phát hiện bất ng�?đối với học sinh nông thôn, miền núi, gây nhiều khó khăn và đòi hỏi một tiến đ�?cũng như s�?đầu tư giảng giải nhiều hơn t�?người dạy.

Th�?năm là v�?năng lực chung và năng lực học.

Đây là một trong những yếu t�?quyết định chất lượng dạy-học. Nói như vậy không phải là năng lực ban đầu của người học s�?là bất biến, nó s�?phát triển dần trong quá trình giáo dục, nhưng chắc chắn rằng các yếu t�?tâm sinh lí ban đầu ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình tiếp thu của người học, và rằng người dạy cấn xây dựng các chiến lược truyền th�?khác nhau đ�?đáp ứng hợp lí các mức năng lực này. Rõ ràng là người ta thường nói đến các cá nhân người học có “khiếu�?học ngoại ng�? đó là tổng hòa của các yếu t�?v�?trí nh�? kh�?năng bắt chước, tính linh hoạt, kh�?năng biểu đạt, tính cởi m�? kh�?năng suy luận … Đánh giá năng lực học là yếu t�?góp phần và thành công của quá trình giáo dục.

Th�?sáu là v�?kinh nghiệm.

Mỗi người học đều có những kinh nghiệm riêng của mình, kinh nghiệm sống, kinh nghiệm làm việc, kinh nghiệm quan h�? kinh nghiệm học tập …, trong đó kinh nghiệm học tập được tích lũy qua quá trình đào tạo kiến thức chung t�?đầu cấp học và qua quan sát trong môi trường ấy. Kinh nghiệm giúp cho người học phát huy những điểm mạnh, hạn ch�?điểm yếu, hạn ch�?khó khăn, đẩy nhanh quá trình tiếp thu và thực hành kiến thức có hiệu qu�?

Th�?bảy là v�?nhu cầu, mong muốn.

Là yếu t�?có th�?nói là đầu tiên ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập, là động lực thường xuyên thúc đẩy người học phấn đấu, quyết tâm. Thông thường người ta nói đến ba loại nhu cầu: th�?nhất là t�?s�?thích cá nhân, th�?hai là do yêu cầu của ngh�?nghiệp công việc và th�?ba là do s�?bắt buộc của thiết ch�?(ví d�? môn ngoại ng�?có trong chương trình học thì phải học đ�?có điểm). Dù là loại nhu cầu nào thì mọi quá trình dạy-học đều không th�?b�?qua yếu t�?này.

Một s�?yếu t�?khác.

Người học còn b�?tác động bởi một s�?yếu t�?bên trong và bên ngoài khác. Đó là các yếu t�?v�?điều kiện gia đình, điều kiện xã hội, điều kiện tài chính và �?bên trong là điều kiện v�?th�?chất, v�?trạng thái tâm lí tinh thần. Các yếu t�?này tạo nên một cảnh huống đặc thù của mỗi người học, có th�?giúp hoặc cản tr�?�?các mức đ�?khác nhau quá trình học tập của người đó.

                                    Những điều kiện cần có của người học

PV: Thưa PGS, chúng ta vừa bàn đến các yếu t�?có th�?ảnh hưởng đến người học, vậy những điều kiện cần có của người học s�?là gì thưa ông?

PGS: Người học cũng phải thỏa mãn những điều kiện nhất định, những điều kiện đó giúp h�?có th�?có được những kết qu�?tốt nhất trong quá trình học tập.

Đầu tiên phải k�?đến những kiến thức có được trước khi học.

Tất c�?người học đều đã có những kiến thức trước khi bước vào một quá trình đào tạo nào đó, ch�?có điều những kiến thức này �?các mức đ�?khác nhau. Đây là những điều kiện tiên quyết và �?những mức đ�?nào đó nó cho phép người học được hoặc không được tham gia một quá trình đào tạo nào đó. Ví d�? trong ngoại ng�? người theo học trình đ�?A₂ cần có đầu vào kết thúc trình đ�?A₁, người theo học trình đ�?C₁ cần có đầu vào kết thúc trình đ�?B₂. Hoặc như tr�?em có th�?nói lưu loát ngoại ng�?nhưng vẫn không đ�?hiểu biết chung, không đ�?tư duy và kiến thức nền đ�?tiếp cận trình đ�?C₁ hoặc C₂. Vì vậy kiến thức có trước khi học cần phải được coi trọng �?đầu vào.

Th�?hai là kh�?năng học tập

�?đây chúng ta hiểu là những điều kiện năng lực chung. Trước hết, đó là những người học có kh�?năng tư duy bình thường, không b�?những bệnh lí bẩm sinh hoặc thiểu năng nào đó. Th�?hai là việc đánh giá các kh�?năng học tập �?những mức đ�?nào, các năng lực này là điều kiện quan trọng đảm bảo hiệu qu�?học tập. Ví d�? đối với ngoại ng�? kh�?năng nghe và kh�?năng diễn đạt là những kĩ năng đóng vai trò bản l�?

Th�?ba là kh�?năng kết nối, t�?chức học tập

Hiệu qu�?học tập của một cá nhân ph�?thuộc rất nhiều vào kh�?năng kết nối các yếu t�? các điều kiện và kh�?năng t�?t�?chức quá trình học tập của mình. Quá trình này càng hợp lí, càng khoa học, phát huy được các yếu t�?tích cực, hạn ch�?được các yếu t�?tiêu cực bao nhiêu thì hiệu qu�?học tập s�?cao bấy nhiêu. Ngày nay người ta thường nhắc nh�?các nhà sư phạm hãy chú ý nhiều hơn nữa đến việc dạy cho người học cách học ch�?không ch�?dạy kiến thức nói riêng.

Th�?tư là s�?yêu thích, đam mê

Như đã được phân tích trong phần những yếu t�?ảnh hưởng đến người học, s�?yêu thích, đam mê, hứng thú học tập tr�?thành điều kiện cần có của người học, mà không có các điều kiện này, một quá trình học không bao gi�?có th�?thành công được. Có th�?yếu t�?này còn m�?nhạt lúc đầu, nhưng nó cần được chú ý, được phát huy, được nuôi dưỡng đ�?lớn dần lên, dần tr�?thành ý nghĩa lớn lao đối với người học. Trong học ngoại ng�? ngoài nhu cầu thì s�?yêu thích đam mê s�?thúc đẩy người học phấn đấu đ�?đạt mục đích, chẳng hạn như đ�?hát được một bài hát nước ngoài, được khám phá yếu t�?văn hóa văn minh nước ngoài, được thực hành tiếng nước ngoài trong chuyến đi du lịch, được dịch một chuyện vui gửi tới bạn bè …

Th�?năm là việc có được các thông tin v�?quá trình học

Đây là những thông tin v�?nội dung và c�?v�?hình thức t�?chức. Những thông tin hữu ích này giúp cho người học ch�?động t�?chức quá trình học tập của mình một cách phù hợp nhất. Chẳng hạn như người học tham gia một khóa học ngoại ng�?cần nắm bắt yêu cầu c�?th�?cần đạt được v�?kiến thức ngôn ng�?cũng như v�?các kĩ năng tiếng như th�?nào, những tài liệu có th�?s�?dụng là gì, phương pháp học ra làm sao và hình thức t�?chức v�?mặt thời gian, không gian là th�?nào …

                                    Những phẩm chất cần có của người học

PV: Thưa PGS, gần đây mọi người có nói khá nhiều v�?những phẩm chất cần có của người học. Vậy ông có th�?cho biết ý kiến của mình.

PGS; Bàn đến những phẩm chất cần có của người học chính là việc xây dựng lên “hình dạng mẫu�?của người học. Có nhiều quan điểm khác nhau. Chúng ta có th�?tham khảo “bản nhận dạng�?của nhóm IB, tức là nhóm nghiên cứu thuộc T�?chức giáo dục International Baccalaureate.

9 Bảng ch�?/strong>